Decennialang droeg ik maandelijks mijn bijdrage af aan het pensioenfonds ABP, en sedert 1 december 2002 smaak ik het genoegen maandelijks uit dit fonds mijn mooie pensioen te ontvangen. Met vele landgenoten was ik altijd trots op ons pensioenfondsenstelsel, dat door zijn beleggingen zijn pensionado’s een internationaal erkende en bewonderde zekerheid kon bieden. Die trots ging gepaard aan ’trust’, aan het morele vertrouwen dat het goed was wat ze daar in Heerlen deden. Nou, goed? Die hoge salarissen en bonussen stoorden me wel. Ik wijdde er mijn laatste column in Buitenhof aan. Hoezo ‘we moeten onze topmanagers vasthouden anders gaan ze naar het buitenland’ – lees: Amerika? Alsof ze daar zitten te wachten op kekke werknemers uit Limburg! Maar goed, gezien de miljarden die deze ABP-managers beheerden en vermeerderden hadden we eigenlijk geen recht van klagen
Deze trots en dit vertrouwen hebben een lelijke deuk opgelopen. Het tv-programma Zembla maakte bekend dat Nederlandse pensioenfondsen, waaronder het zo keurige ABP, in de Amerikaanse wapenindustrie investeren. Dat is op zichzelf nog niet verwerpelijk want helaas hebben we voor onze veiligheid wapens nodig. Erger is het dat ook de gruwelijke clusterbommen en landmijnen die tallozen onschuldige burgers doden en verwonden, door onze pensioenfondsen worden medegefinancierd! De directeur beleggingen van het ABP merkte droogjes op: ‘Clustermunitie is verwerpelijk wapentuig, maar we hebben voor onszelf geen richtlijnen die ons verbieden daarin te beleggen.’ En dus doen we het…
Duurzaam beleggen vind ik een problematische aangelegenheid, want wat is ‘duurzaamheid’ nou eigenlijk? Maar wanneer het om de productie van wapens gaat, waarvan bewezen is dat die burgers doden of verminken, vaak, zoals in het geval van landmijnen, lang na het beëindigen van het militaire conflict, wordt een morele grens overschreden. Ook is er zo iets als ‘ethisch ondernemen’, een vaag maar niet onbelangrijk begrip. Vorig jaar mei viel het ABP op bij een stemming in een aandeelhoudersvergadering van Boeing . Het management van deze Amerikaanse gigant werd opgeroepen een mensenrechtenbeleid vast te stellen. Anders dan andere Nederlandse beleggers stemde het ABP tegen. Als genieter van een ABP-pensioen zou ik best wel willen weten wat de beweegredenen achter deze tegenstem zijn geweest. Als er iéts wezenlijk is voor ethisch of maatschappelijk verantwoord ondernemen, zijn het wel de mensenrechten.
Wat fnuikend is in de beleggingswereld, is natuurlijk de drang en dwang van de termijnrendementen. Onze economie zit volledig verstrikt in wat ik eens de ‘staccatocultuur’ heb genoemd: hier en nu, snelle rendementen, hijgerig termijndenken, niks visie op de toekomst, over drie maanden worden we afgerekend, halen we onze targets wel, wat wordt straks mijn bonus? Maatschappelijk verantwoord, ethisch ondernemen? Het zijn in onze postmoderne hijgerigheid lege hulzen, clichés, loze signalen van correctheid.
En nu de simpele vraag: wie controleert eigenlijk dit alles? Commissarissen, raden van toezicht? Wie controleert deze controleurs? De ondernemingsraden, de vakbonden, de politiek, de beleggersverenigingen, de media? Of die allemaal met elkaar, wat natuurlijk betekent dat ze tegen elkaar uitgespeeld worden, zodat de schemertoestanden kunnen voortduren en de roep om transparantie loos blijft.
Ik krijg iedere maand mijn ABP-pensioen en heb nu het onaangename gevoel dat er bloed aan kleeft.
Anton C. Zijderveld is emeritushoogleraar sociologie.
