Moeten pensioenfondsen verplicht worden ‘ethisch’ te beleggen? Nee, zegt de liberale politicus. Diens socialistische collega vindt van wel.
De ‘ontdekking’ dat pensioenfondsen onder meer beleggen in de wapenindustrie heeft geleid tot veel Haagse commotie. CDA en PvdA roepen om openheid van pensioenfondsen en dreigen met extra regelgeving. Een vreemde reactie van de coalitiepartijen: pensioenfondsen worden immers bestuurd door dezelfde sociale partners waarin de nieuwe regering zegt zo veel vertrouwen te hebben. Erger is dat deze opstelling consequenties kan hebben voor het rendement, en daarmee de belangen van de deelnemers kan schaden.
Er is niets tegen openheid over beleggingen. Ook staat het deelnemers vrij om hun mening kenbaar te maken over het gevoerde beleid. Maar wanneer ‘duurzaamheid’ boven rendement wordt geplaatst, rijst de fundamentele vraag: kunnen werknemers en bedrijven nog langer wettelijk worden verplicht tot deelname in een pensioenfonds wanneer deze niet meer als primaire doelstelling heeft om een optimaal rendement te behalen? De wettelijke verplichtstelling is immers allereerst gebaseerd op het argument dat werknemers, indien ze volledige keuzevrijheid hebben, niet of onvoldoende reserveren of te riskante beleggingsstrategieën volgen.
De oplossing die daarvoor in Nederland is gekozen – verplichte deelname van werknemers indien een bedrijf of bedrijfstak een pensioenfonds heeft – is verstandig en voorkomt Engelse toestanden. Boven op deze verplichte deelname voor werknemers kent Nederland een tweede verplichting. Als een bedrijfstak een pensioenfonds heeft, moeten bedrijven daar ook aan deelnemen, tenzij ze met succes dispensatie claimen.
De VVD heeft vanouds grote bezwaren tegen deze tweede verplichting. Waarom wordt een bedrijf dat toevallig actief is in een bepaalde bedrijfstak verhinderd op zoek te gaan naar maatwerkoplossingen? Bovendien brengt de combinatie van beide verplichtingen ook risico’s met zich mee: pensioenfondsen worden niet meer scherp gehouden door de tucht van de markt.
In dit wankele evenwicht tussen voor- en nadelen van verplichte deelname wordt met vuur gespeeld door de eerder genoemde politieke partijen. De verplichting om ‘duurzaam’ te beleggen zal het vertrouwen in het pensioensysteem onvermijdelijk ondergraven. Deze verplichting is immers alleen nodig wanneer er twijfel is over de rendementen van ‘duurzame’ bedrijven, anders zaten ze wel in de beleggingsportefeuille. Daarmee worden werknemers gedwongen genoegen te nemen met suboptimaal rendement over een essentiële voorziening: het pensioen. Dat is voor de VVD onacceptabel. Wettelijk verplichte deelname is alleen verdedigbaar als de werknemer ook zeker kan zijn dat het pensioenfonds een heldere doelstelling heeft: optimaal rendement.
Als werknemers zelf graag willen beleggen in ‘duurzame’ bedrijven (wat dat dan ook moge zijn), bestaat daar geen bezwaar tegen. Ook met een deel van het pensioenvermogen zou dit wat de VVD betreft kunnen, door de verplichte deelname voor individuele werknemers te beperken tot een bepaald deel van het loon. Bijvoorbeeld het premieloon, dat ook voor sociale verzekeringen wordt gehanteerd.
Daarboven kunnen mensen zelf kiezen tussen beleggingscategorieën, een systeem dat een aantal pensioenfondsen overigens al kent. Op deze manier krijgen werknemers keuzevrijheid zonder dat hun hele oudedagsvoorziening gevaar loopt, en ontstaat een gezonde prestatieprikkel voor pensioenfondsen. Dit geeft ook antwoord aan de liefhebbers van ‘duurzaam’ beleggen: geef mensen de keuze, maar verplicht ze niet.
Stef Blok is woordvoerder pensioenen van de Tweede- Kamerfractie van de VVD.
Kabinet moet dwingen
Aanpakken KRISTA VAN VELZEN
De miljarden euro’s die wij met elkaar opzij hebben gezet voor onze oude dag leveren wel een goed rendement op, maar geen goed geweten. Pensioenfondsen sluiten de ogen voor de maatschappelijke effecten van hun investeringen. Het is goed pensioenfondsen tot openheid te dwingen en ze aan te zetten een ethische code op te stellen.
Maar bovenal moet dit kabinet luisteren naar de terechte publieke verontwaardiging over onder andere landmijnen en clusterbommen. Het kabinet moet zelf een verbod instellen op clusterbommen. Maar bovenal moet het ervoor zorgen dat er niet geïnvesteerd mag worden in zaken waaraan praktijken ten grondslag liggen die nu al in Nederland verboden zijn, zoals kinderarbeid en de productie van landmijnen.
Dat de sociale partners zich niet hebben gerealiseerd dat enorm veel Nederlanders niet gediend zijn van investeringen in gruwelijke wapensystemen, kinderarbeid en milieuschandalen is veelzeggend. Niet alleen zijn de pensioenfondsen weinig open geweest, ook de bonden hebben weinig moeite gedaan om hun achterban te laten weten wat er met dit geld gebeurde en – zo dit al mogelijk is – hiervoor een draagvlak onder de werknemers te creëren. Op deze manier konden de besturen van de fondsen als in een ivoren toren goede financiële resultaten boeken en ethische overwegingen naast zich neerleggen.
Het is goed om pensioenfondsen te dwingen openheid te bieden over hun investeringen, maar dat is niet genoeg. Mensen willen niet alleen weten óf hun geld in kinderarbeid, kernwapens en landmijnen wordt gestoken, ze willen vooral dat pensioenfondsen dit soort onethische investeringen voortaan uitsluiten.
Daarom is het noodzakelijk dat de bonden pensioenfondsen onder druk zetten om een ethische code op te stellen. Nu komen de fondsen immers weg met een simpele redenering dat dergelijke investeringen volgens de Nederlandse wet niet verboden zijn.
Tegelijkertijd rust er ook een taak op de schouders van de overheid: een verbod instellen op het investeren in zaken waaraan praktijken ten grondslag liggen die in Nederland verboden zijn. Investeren in illegale houtkap, milieuvernietiging, kinderarbeid.
Waarom is investeren in landmijnen legaal, terwijl die mijnen volgens het verdrag van Ottawa in Nederland verboden zijn? Waarom mag je straffeloos investeren in kinderarbeid? Investeren in clusterbommen moet verboden worden, maar dan ook de hand in eigen boezem: waarom heeft Nederland nog steeds zelf een arsenaal clusterbommen klaarliggen, terwijl we al lang weten dat die vaak niet exploderen en als moderne landmijn veel onschuldige burgerslachtoffers eisen? Als de regering geen daad stelt en deze zaken niet aanpakt, blijft er niks anders over dan bedrijven en pensioenfondsen onder druk te zetten om zelf maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Dat zou een zwaktebod zijn.
Krista van Velzen is Tweede-Kamerlid voor de Socialistische Partij.
