De inzet van financiële overheidsinstrumenten, zoals belastingen, subsidies en overheidsinkopen, kan bijdragen aan een versnelling van de transitie naar een circulaire economie. Door deze financiële instrumenten slim in te zetten, ontstaan economische kansen, terwijl milieuschade en onzekerheid over grondstoffenvoorziening afnemen. Dit staat in de verkenning “Financiële instrumenten voor een circulaire economie” die de Sociaal-Economische Raad (SER) heeft gepubliceerd.
Financiële en niet-financiële instrumenten
De milieueffecten van productie en consumptie en de gevolgen van toekomstige grondstoffenschaarste worden nu niet of onvoldoende doorberekend in marktprijzen. Bovendien benutten bedrijven de kansen van de circulaire economie nog te weinig. De overheid kan hierin helpen door financiële instrumenten in te zetten zoals belastingen, subsidies en overheidsinkopen. Daarbij hoeft de overheid zich niet te beperken tot financiële instrumenten. Ook een beroep op normen, ver- of geboden en op de verantwoordelijkheid van producenten en burgers kan goed werken.
Neveneffecten voorkomen
Om de inzet van financiële instrumenten effectief te maken, moet de overheid een gelijk speelveld voor alle partijen creëren. Ook is het zaak ongewenste neveneffecten te voorkomen, zoals concurrentienadelen en verlies van werkgelegenheid en koopkracht. Zulke neveneffecten kunnen namelijk het maatschappelijk draagvlak voor de circulaire economie verminderen. Daarvoor is dan ook extra beleid nodig. De SER constateert dat er nog onvoldoende kennis is van de effecten van de financiële overheidsinstrumenten op specifieke sectoren. De SER roept het kabinet dan ook op om de instrumenten samenhangend in te zetten en gevolgen voor specifieke sectoren inzichtelijk te maken.
Aandachtspunten
De SER geeft voor het vormgeven van instrumenten onder andere de volgende aandachtspunten:
- Effectiviteit en maatschappelijke aanvaardbaarheid van belasting op grondstoffen
- Inzet op regelingen voor circulair aanbesteden en inkopen
- Bij aansturing van het vernieuwde topsectorenbeleid circulaire beginselen als uitgangspunt hanteren
- Innovatiesubsidies beter geschikt maken voor toepassingen in de circulaire economie.
De SER geeft daarnaast aandachtspunten voor financiële instrumenten die het gebruik van producten en de afvalverwerking reguleren.
