(Gepubliceerd in Het Financieele Dagblad van 12 november 2002).
Pensioenvermogen is het fundament onder onze maatschappij. Daarom moeten we het inzetten om onze samenleving te verduurzamen, onze kennis te verbeteren en solidariteit tussen generaties te bevorderen, zegt Marcel van den Berg
Door het pensioenkapitaal mede voor een deel te beleggen in Publiek Private Belegging nv’s (PPB) moet het mogelijk zijn kapitaalmarkten gezonder te maken, structurele investeringen in de maatschappij en in onze kennisinfrastructuur te bevorderen en tegelijkertijd het pensioenfundament, de balansposities van pensioenfondsen, de solidariteit tussen generaties en de zorg voor het milieu te verbeteren.
Dat de koersen onrealistisch hoog waren onderschrijven we nu allemaal. Een van mijn conclusies hiervoor is dat dit mede komt door een gebrek aan voldoende reële investeringsmogelijkheden vanwege een onvoldoende solide en gezonde economische voedingsbodem voor reële rendementen, tegelijkertijd versterkt door een groot aanbod van (pensioen)kapitaal. In plaats van de traditionele prijsinflatie ontstond hierdoor aandeleninflatie.
De verzwakking van de economische basis komt door het gebrek aan voldoende (semi-) publieke investeringen, een verantwoordelijkheid die door de markten zelf – zonder publieke sturing – niet kan worden opgepakt. In Nederland heeft de nadruk op het naleven van het Stabiliteitspact inzake de euro invloed op de rol van de overheid als financier van structurele maatschappelijke investeringen. Dit wordt versterkt in tijden van tegenvallende economische groei door het streven om de Nederlandse staatsschuld volledig af te lossen voor het veiligstellen van de AOW en in de toekomst door de gedeeltelijke overgang van omslag naar kapitaaldekking voor de financiering van het pensioenstelsel.
Een van de gevolgen hiervan is dat een deel van het pensioenkapitaal (uitgestelde consumptie) niet meer automatisch via de overheid structureel wordt geïnvesteerd in de maatschappij. Dit betekent dat de macro-economische sturing van ons pensioenkapitaal is afgenomen en verder zal afnemen en dat het structureel investeren in onze samenleving voor toekomstige generaties meer aan de markt wordt overgelaten. Dit lijkt mij niet verstandig.
We realiseren ons wel dat de toekomstige verhouding werkenden niet-werkenden en de daaraan gerelateerde verhouding AOW-premiebetalers en AOW-ontvangers (2,3:1 rond 2020) problemen oplevert voor de dan werkende genera-tie, om behalve te zorgen voor handen aan de bedden, ook te zorgen voor internationale concurrentiekracht in de toenemende kenniswereld. De toekomstige gepensioneerden (de huidige babyboomers) lijken in te zetten op het bevorderen van langer werken, pensioenregelingen te versoberen en om de staatsschuld volledig af te lossen. Aandacht voor een lange termijn over hoe het pensioenkapitaal bij kan dragen aan een gezonde economische infrastructuur wordt niet gevraagd.
Het lijkt mij niet mogelijk dat de dan werkende bevolking ook nog infrastructurele, milieutechnische en sociale problemen erbij kan hebben. Om dit mede te voorkomen en meer ruimte te creëren voor structurele investeringen en een brug te slaan tussen publieke sturing en private initiatieven kunnen PPB wellicht een rol spelen.
Een PPB is een beursgenoteerde onderneming die op economisch verantwoorde wijze maatschappelijk structureel gewenste activiteiten ontplooit, waarbij de overheid gedurende een bepaalde periode garant staat voor een minimaal rendement.
De garantie van de overheid is een langlopende putoptie met als uitoefenprijs de beginkoers van de PPB bij oprichting, opgerent met het gegarandeerde rendement gedurende de looptijd.
Dividend van de PPB leidt tot een verlaging van de uitoefenprijs met het uitgekeerde dividend opgerent met het garantierendement gedurende de resterende looptijd van de garantieperiode.
Welke activiteiten onder een PPB mogen vallen en de totaal gewenste structurele investeringen, wordt bepaald door de politiek. Vervolgens wordt op een geaggregeerd niveau over alle pensioenfondsen een macro-economische (ALM-)studie uitgevoerd, waarbij het garantierendement en de looptijd van de putoptie worden vastgesteld, zodanig dat de balanspositie van de pensioenfondsen niet verslechtert (met of zonder rekening te houden met additionele effecten op de looninflatie, stabiliteit van de rendementen). Daarnaast kan de overheid een private investering in een PPB fiscaal ondersteunen door deze vrij te stellen van de vermogensheffing.
De overheid heeft door de putoptie langjarig de prikkel om de PPB te ondersteunen. Door daarnaast bijvoorbeeld 25 procent van de putopties vrij verhandelbaar te maken heeft de overheid samen met de beurskoers van de PPB een real time marktsignaal in welke mate de PPB goed functioneert.
De putoptie is een semi-optionele omslagfinanciering, die niet direct tot een hogere staatsschuld leidt. Wellicht zal de totale waarde van de putoptie als voorziening op de staatsbalans opgenomen moeten worden, maar of dit mee moet tellen bij de berekeningen in het kader van het stabiliteitspact is nog maar de vraag.
De PPB kunnen worden gevormd rondom thema’s die van fundamenteel belang zijn voor onze samenleving, zoals: vergrijzing (gezondheid, huisvesting), milieu, water, energie, logistiek en wellicht fysiek worden gegroepeerd in een ‘Dutch Valley’. De verminderde druk op de overheidsuitgaven creëert ruimte voor de overheid om samen met het bedrijfsleven de onderwijsstructuur goed in te vullen. De opgedane kennis kan in potentie leiden tot toekomstige exportproducten.
Dit alternatief kan een bijdrage leveren aan het verbeteren van vraag- en aanbodverhoudingen op de kapitaalmarkten, zorgen voor een gezondere bodem voor deze investeringen en ruimte om anders om te gaan met (de afbouw van) de staatsschuld in relatie met het opgebouwde pensioenkapitaal.
Drs Marcel de Berg RBA, is directeur van Your Good Choice, een consultancy bureau op het gebied van duurzaam vermogensbeheer. Op de website www.duurzaamvermogensbeheer.nl is een discussieplatform geopend over dit onderwerp.
