In 1998 toen Cor Herkströter net afscheid had genomen als bestuursvoorzitter van het Nederlands-Britse energieconcern Shell en hij bij de Universiteit van Amsterdam bijzonder hoogleraar Verantwoord Ondernemen werd, woedde weer de zoveelste semantische discussie over wat de aandacht voor mensen en milieu bij het ondernemen moest heten. Een groep vond dat het Maatschappelijk Ondernemen moest zijn, want dan zat het verantwoordelijke er al in. Herkströter was (en is misschien nog wel) van de groep die Verantwoord Ondernemen een betere term was, want ondernemen was natuurlijk altijd maatschappelijk. Alles wat een onderneming doet heeft impact op de samenleving en maakt deel uit van die samenleving.
Intussen zijn we al vele semantische discussies verder, spreken we nog steeds van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en Duurzaam Ondernemen, hoewel het woord duurzaamheid ook vermoeide blikken oplevert. Circulaire Economie is nu de term die voor zo lang het duurt ogen doet oplichten voor ondernemen dat grote maatschappelijke uitdagingen moet aanpakken.
Verantwoord beleggen
Bij beleggen is de semantische discussie niet anders. Duurzaam beleggen is volgens sommigen een pleonasme want institutionele beleggers beleggen per definitie voor de lange termijn. Verantwoord beleggen zou eigenlijk ook pleonasme moeten zijn, maar sinds de kredietcrisis weten we wat onverantwoord beleggen is. Al was het maar omdat we de rekening daarvan nog steeds aan het afbetalen zijn.
Het probleem is dat veel mensen voor het kaartenhuis in elkaar zakte helemaal niet het idee hadden dat ze onverantwoord aan het beleggen waren. Het geloof in de efficiënte markttheorie en de juistheid van de prijsbepaling van de markten was en is nog steeds groot. Dat geloof maakt dat verantwoord en/of duurzaam beleggen met argusogen wordt bekeken. Omdat verantwoord beleggen door bijvoorbeeld uitsluitingscriteria het universum van beleggingsobjecten kleiner maakt, wordt gezien als een vergroting van het risico: het kan minder gespreid worden. Dat het risico ook kleiner kan worden omdat een belegger minder brokkenpiloten in zijn portefeuille heeft, is moeilijker te bevatten.
Een ander argument dat gebruikt wordt om niet aan verantwoord beleggen te doen, is dat de extra informatie die nodig is om een goede keuze te maken geld kost en dus ten koste gaat van het rendement. Zeker in deze tijd waar we ons zo druk maken over dalende dekkingsgraden, zijn kosten een gevoelig punt. De kostengevoeligheid maakt ook dat de meeste pensioenfondsen passief beleggen. Het zelf uitkiezen van bedrijven of andere beleggingsobjecten is niet eens aan de orde. Dan kan er dus ook niet verantwoord belegd worden, zo wordt hardnekkig volgehouden.
Niets is minder waar. Er zijn massa’s verantwoorde passieve beleggingsproducten, ook voor kleine en middelgrote pensioenfondsen. En die tonen, samen met actief belegde duurzame beleggingsportefeuilles, aan dat de beleggingsprestaties van fondsen die een verantwoorde keuze maken ten minste gelijk is aan de fondsen die dat niet doen en dat met een lager risicoprofiel. Als je een goed financieel rendement kan boeken zonder schade aan de mondiale samenleving, waarom zou je dan voor de schadelijke variant kiezen? De rekening van maatschappelijke schade moet toch betaald worden.
Tegelijkertijd is gebleken dat verantwoorde beleggers trouwer zijn dan degene die geen rekening houden met milieu-, maatschappelijke en governance-aspecten en dat komt het rendement ten goede omdat er minder transactiekosten worden gemaakt. Kortom, het is tijd om de vooroordelen over verantwoord beleggen naar het land der fabeltjes te sturen.
Dat kan alleen als meer mensen die betrokken zijn bij het beleggingsbeleid en de beslissingen zich beter op de hoogte stellen van de jongste ontwikkelingen rond verantwoord beleggen, niet alleen over de nieuwste financiële producten, maar ook over nieuwe trends en grote veranderingen in de wereld die de kwaliteit van de beleggingsportefeuille kunnen aantasten. Zelfs als iemand van bijvoorbeeld een verantwoordingsorgaan van een pensioenfonds niet in klimaatverandering gelooft, zal hij er toch rekening mee moeten houden omdat andere institutionele beleggers er wel op anticiperen en daarmee de marktwaarde van fossiele bedrijven negatief beïnvloeden.
Onbekend maakt onbemind en ik denk dat dat zeker geldt voor verantwoord beleggen. Daarom heeft de VBDO en het lectoraat Sustainable Finance and Accounting van Avans Hogeschool het initiatief genomen om een cursus verantwoord beleggen te ontwikkelen en aan te bieden. De doelgroep zijn pensioenfondsbestuurders, mensen van verantwoordingsorganen en de medewerkers van bestuursbureaus. In drie dagen laten we alle aspecten van het verantwoord beleggen de revue passeren: van wetgeving tot verantwoording afleggen, van de bepaling van de beleggingsstrategie tot hoe doe je verantwoord beleggen nu echt goed. Meer informatie is te vinden op de website van de VBDO.
Cursus Verantwoord Beleggen
De cursus is specifiek gericht op de mensen die betrokken zijn bij pensioenfondsen en ook echt aan de slag willen met verantwoord beleggen. De middagsessies zijn workshops waar de cursisten zelf moeten werken aan een beleggingsstrategie en invulling daarvan. Na het volgen van de cursus kunnen ze zelf betere keuzen maken en worden ze een beter geïnformeerde gesprekspartner voor vermogensbeheerders en andere commerciële beleggingsspecialisten die veel te vertellen hebben over verantwoord beleggen, maar dat doen vanuit hun eigen gezichtspunt, wat niet altijd in overeenstemming hoeft te zijn met de doelstellingen van het pensioenfonds.
Of een pensioenfonds al dan niet kiest voor het toepassen van milieu-, sociale of governancecriteria in zijn beleggingsbeleid moet het helemaal zelf weten. Maar laat het dan een geïnformeerde keuze zijn.
Marleen Janssen Groesbeek, Professor Sustainable Finance & Accounting Hogeschool Avans
