Microkredieten hebben zich de afgelopen decennia ontwikkeld tot een volwassen beleggingscategorie. Maar toen ASN Impact Investors en Oxfam Novib 25 jaar geleden de schouders zetten onder een gezamenlijk microkredietfonds was dat wel anders.
Vandaag de dag heeft Sascha Noé, fondsmanager van het ASN Microkredietfonds (voorheen het ASN-Novib Microkredietfonds), wereldwijd volop keuze uit professioneel geleide microfinancieringsinstellingen (MFI’s). Ze beheert een vermogen van 400 miljoen euro; geld dat via bijna 90 MFI’s ruim 22 miljoen mensen bereikt in lage- en middeninkomenslanden wereldwijd. ‘Als je bedenkt dat het fonds 25 jaar geleden begon met een gezamenlijke investering van beide oprichters van drie miljoen gulden, kun je gerust stellen dat microfinanciering in die 25 jaar een enorme vlucht heeft genomen’ aldus Noé.
Pioniersfase
Maar wat nooit is veranderd: alles draait om rendement met een grote sociale impact. Mensen in lagelonenlanden die geen toegang hebben tot de reguliere banken kunnen bij de MFI’s terecht om te lenen of sparen. Om als ondernemer te groeien, om te investeren in hun kwaliteit van bestaan via bijvoorbeeld iets basaals als een wc of een zonnepaneel. Toen Oxfam Novib en ASN Impact Investors elkaar in 1995 vonden, verkeerde de microkredietsector nog in een pioniersfase.
Dat herinnert Ton Meijers, Directeur Programma’s bij Oxfam Novib, zich nog goed: ‘We waren als hulporganisatie al vanaf de jaren zeventig betrokken bij de vroegste microfinancieringsaanbieders. Dat begon in Bangladesh en India, en later breidde zich dat uit naar Latijns-Amerika. De banken stapten toen nog niet in. Oxfam Novib was vooral actief met giften en leningen, het versterken van het management en de bedrijfsvoering van de kredietorganisaties.’ ‘Maar wat steeds meer ging wringen: als ngo wil je je liever niet teveel mengen in economische activiteiten, die activiteiten wil je gescheiden houden van het ontwikkelingswerk. Zeker ook omdat we destijds nog grotendeels waren gefinancierd met publiek geld. Bovendien zagen we een enorme upside als het zou lukken om ook particulieren te interesseren voor beleggen in microkredieten. Daarom zochten wij een marktpartij. Een ideële partij als ASN was een voor de hand liggende partner. We zijn in gesprek geraakt, en dat leidde al snel tot het besluit: we gaan het samen doen.’
Noé: ‘ASN Impact Investors streefde ook 25 jaar geleden al naar een mooiere wereld. Het fonds stelde en stelt particuliere beleggers in staat om ook met hun beleggingen bij te dragen aan de ontwikkeling van mensen met een laag inkomen, micro-ondernemingen en het midden- en kleinbedrijf, terwijl hier een bescheiden maar stabiel rendement voor de belegger tegenover staat.
Capaciteitsopbouw
In de beginjaren van het microkredietfonds trokken Oxfam Novib en ASN intensief met elkaar op. De kennis en expertise van de hulporganisatie waren onmisbaar, zeker bij de selectie van de te financieren kredietorganisaties. Soms was het track record te gering om een inschatting te kunnen maken van kosten en risico’s. Meijers: ‘Dat was vaak een glijdende schaal: als een project een te hoog risicoprofiel had om via het fonds in te investeren, deden wij dat als Oxfam Novib met ons eigen fonds, of sprongen we bij met giften.’
Noé: ‘ASN kon vervolgens beoordelen hoe snel de MFI volwassen werd en of zij haar leningen terugbetaalde. Als dit positief was, kwalificeerde de MFI zich voor ons gezamenlijke fonds. Was het toch nog te spannend, dan werd soms een garantie gegeven door Oxfam Novib. Die garanties vanuit Oxfam Novib waren zeker welkom als een organisatie of een land voor ons investment committee nog te spannend was. Maar ook de capaciteitsopbouw vanuit Ofxam Novib is van groot belang geweest voor de ontwikkeling van MFI’s: het trainen van het management bij de MFI’s, het beschikbaar stellen van geld waarmee ze hun organisatie en IT-infrastructuur konden opbouwen.’
Gezamenlijke lobby
De samenwerking tussen ASN Impact Investors en Oxfam Novib hield aanvankelijk ook in dat Oxfam Novib een vertegenwoordiger in de Raad van Toezicht van het ASN-Novib Microkredietfonds benoemde. Noé: ‘Het was natuurlijk best spannend. Een ontwikkelingsorganisatie die gaat samenwerken met een bank: dat was nog nooit eerder gebeurd. Ik kan me goed voorstellen dat die positie in de RvT voor Oxfam Novib aanvankelijk een voorwaarde was.’
Meijers: ‘Het zal voor buitenstaanders enigszins comfort hebben gegeven dat er iemand vanuit Oxfam Novib die functie vervulde. Maar bij interne discussies was het eerder zo dat we elkaar aanvulden in het debat, dan dat het op het scherp van de snede werd gevoerd.’ Met de buitenwereld gingen de partners wel het debat aan. ‘We trokken samen op in het debat over de KPI’s van investeerders: die moeten niet alleen financieel gericht zijn wat ons beiden betreft, maar zeker ook gericht op sociale en maatschappelijke doelstellingen. Daar hoef je nu niet meer voor te lobbyen.’
Beursnotering
Een volgende mijlpaal was dat het microkredietfonds werd opengesteld voor particuliere beleggers. ‘Daarmee waren we als Nederlands fonds in 2000 waarschijnlijk het eerste ter wereld,’ zegt Meijers. ‘En het heeft van begin af aan een behoorlijke vlucht genomen.’ Mede daardoor ontstond de wens om de eerste selectie van MFI’s voor en het advies aan het fonds uit te besteden. Daarvoor werd in 2007 Triple Jump opgericht, door ASN Bank, Oxfam Novib en Stichting NOTS, die tot op de dag van vandaag nog steeds een belangrijke rol speelt als adviseur. In 2015 volgde nog een primeur: het fonds kreeg een beursnotering, als eerste microkredietfonds in Europa.
ASN Impact Investors gaf zijn fondsen enige tijd later een andere juridische structuur, met als een van de voordelen dat ook de ASN Duurzame Mixfondsen in microkredieten konden beleggen. De consequentie was dat alle beleggingsfondsen van ASN Impact Investors één Raad van Toezicht kregen, aanvankelijk nog wel met een vertegenwoordiger vanuit Oxfam Novib. Al was tegen die tijd de betrokkenheid van de Novib-toezichthouder niet meer zo nodig, zegt Meijers. ‘Als Oxfam Novib hadden we dankzij het fonds onze doelen bereikt: de financiële sector zodanig beïnvloed dat er ook financiering kwam voor mensen die normaal geen toegang hadden tot kapitaal.’
Achterop een brommertje
Inmiddels heeft de microfinancieringsector zich ontwikkeld tot een industrie waarin 159 miljard dollar aan vermogen uitstaat bij de ‘bottom of the pyramid’. Het kapitaal komt deels van institutionele beleggers die geen koudwatervrees meer hebben en het helpt dat de grootste MFI’s inmiddels opereren met een bankvergunning. Noé: ‘Bij het volwassen worden van de sector werden ook nieuwe producten ontwikkeld. Daaronder zijn spaarproducten een hele belangrijke gebleken, en er kwamen sanitatieleningen en leningen voor zonnepanelen.’
Internet en smartphones maken de operatie van MFI’s een stuk efficiënter, maar het blijft toch een arbeidsintensieve dienstverlening: MFI-medewerkers moeten het land in trekken voor het bezoeken van cliënten en het ontvangen van hun aflossingen. Noé: ‘Ik heb in het verleden inderdaad achterop een brommertje in Vietnam gezeten bij een loan officer om op klantbezoek te gaan, dwars door de velden waar geen weg meer was. Het is tegenwoordig voor een ondernemer een zegen dat hij of zij voor een afbetaling niet meer elke maand de bus naar de stad hoeft te nemen om het in cash te voldoen, maar het geld ook met een mobiele telefoon kan overmaken.’
Rentestoplicht
Microfinanciering blijft desondanks een arbeidsintensieve tak van dienstverlening. Inclusief de bijbehorende kosten én relatief hoge rentetarieven. De soms hoge inflatie in opkomende markten verklaart die rente maar ten dele. Noé: ‘De kosten blijven hoog, omdat het om relatief kleine leningen gaat en je echt wilt weten wat de leencapaciteit van een klant is. Daarover krijg je nooit zekerheid als je alleen contact hebt via een mobieltje. Je wilt ook inzicht krijgen in waarvoor het geld wordt gebruikt. Zeker ook om te voorkomen dat iemand door een onverstandige lening nog dieper in de armoede terechtkomt. En er zijn ook leningen voor bijvoorbeeld zonnepanelen of wc’s waarbij niet simpelweg geld wordt overgemaakt, maar ook technisch advies wordt gegeven.’
De fondspartners ontwikkelden een zogenoemd ‘rentestoplicht’, een instrument dat checkt of de rente fair is, de winstgevendheid van de MFI’s en alle bijzondere omstandigheden in aanmerking genomen. Meijers: ‘We wilden voorkomen dat een MFI met de rente uit de bocht vliegt. Uiteindelijk is het hele fenomeen van microfinanciering begonnen om de macht van moneylenders, noem ze maar woekeraars, te breken. Al is dat fenomeen nog lang niet de wereld uit.’
Novib uit de naam
Per 1 oktober neemt ASN Impact Investors een op het oog kleine, maar toch historische stap: ‘Novib’ verdwijnt uit de naam van haar microkredietfonds. Het betekent niet dat de hulporganisatie zich terugtrekt uit de wereld van microfinanciering.
Meijers: ‘We zijn er de afgelopen decennia in geslaagd de sector in zijn totaliteit te versterken, maar er zijn nog altijd regio’s en thema’s waar MFI’s onze steun goed kunnen gebruiken. In ruraal Afrika blijft het nog steeds moeilijk voor mensen om toegang te krijgen tot financiering. Klimaatverandering vraagt ook om nieuwe initiatieven die zorgen dat mensen beter kunnen inspelen op de gevolgen ervan. Wij kunnen onze focus nu verleggen naar deze regio’s en thema’s en de microfinancieringsactiviteiten voor het Oxfam Novib Fonds.’ Je zou kunnen zeggen dat we de koers enigszins verleggen, naarmate de markt zijn werk steeds meer en steeds beter doet voor de gevestigde MFI’s en hun projecten. Maar ik kijk met een heel positief gevoel terug op wat we de afgelopen kwarteeuw samen hebben bereikt.’
Noé: ‘Gezamenlijk hebben we van het fonds een groot succes gemaakt. Het ASN Microkredietfonds zal zich blijven toeleggen op het verbeteren van toegang tot financiële diensten voor mensen met lage inkomens en micro- en kleine bedrijven zodat zij (meer) inkomen kunnen verwerven en hun financiële weerbaarheid kunnen versterken. Bij ons blijft hierbij speciale aandacht uitgaan naar de verbetering van de positie van vrouwelijke ondernemers en de uitbetaling van leningen op het platteland.’
