Een eigentijdse beleggingsaanpak waarbij pensioengeld niet alleen voldoende rendeert, maar ook nog bijdraagt aan een betere wereld. ESG is daar al enige jaren het recept voor. PME (Pensioenfonds Metalektro) en zijn vermogensbeheerder MN hebben dit beleid verder verfijnd. We richten ons op de lange termijn met een compacte ESG-gestuurde Europese aandelenportefeuille. Daarin zitten slechts dertig bedrijven.
Deze dertig bedrijven zijn op basis van strenge criteria geselecteerd. Het commitment wordt voor zo’n tien jaar aangegaan. De aanpak heet ‘Betrokken Belegger’ en is ruim twee jaar geleden door PME en MN geïntroduceerd. De inleg van € 600 miljoen groeide in die periode naar zo’n € 700 miljoen en de portefeuille is stabiel. Tot nu toe werden slechts twee ondernemingen vervangen, waarvan één vanwege overname. Een goede aanleiding om de tussenstand op te nemen.
Het idee voor de Betrokken Belegger ontstond in 2012. Een opmerkelijk initiatief, want pensioenfondsen kiezen doorgaans liever voor passief beleggen volgens de bekende beursindices. De Betrokken Belegger-portefeuille daarentegen is compact en gedreven door ESG-ambities, met een actieve beleggingsaanpak. En daar hoort stabiliteit en robuustheid bij, bijvoorbeeld door een langetermijncommitment van de investeerder. “Als de beurs morgen voor tien jaar dicht gaat, hebben we geen buikpijn van deze portefeuille”, stelden fonds en uitvoerder destijds al.
PME en MN analyseerden meer dan honderd literatuuronderzoeken over de relatie tussen ESG en koersontwikkeling. Daaruit bleek geen significant hoger risicoprofiel. In negentig procent van de gevallen levert de ESG-gedreven portefeuille een neutraal rendement op. In vijf procent van de gevallen, wanneer de governance aantoonbaar beter is, zijn de opbrengsten juist hoger. Het risico dat duurzaam beleggen rendement kost, bleek dus ongegrond.
Belief
Toch is er meer nodig dan alleen een cijfermatige analyse om je als bestuur te committeren aan een compacte, stabiele aandelenportefeuille, stelt Marcel Andringa, uitvoerend bestuurder vermogensbeheer van PME. “Kosten en opbrengsten blijven primaire criteria, maar duurzaam beleggen moet bovenal een ‘belief’ zijn. Je doet het uit overtuiging dat je wilt bijdragen aan een betere wereld. En dat je daar op lange termijn als investeerder ook financieel van profiteert.”
Het PME-bestuur koos voor een compacte ESG-gedreven aandelenportefeuille. Mede door de positieve ervaringen van Marcel Andringa. In deze Europese portefeuille zitten dertig bedrijven. Voorwaarde: stabiliteit in de portefeuille. De bedrijven moeten aansluiten op de identiteit van het fonds. Het resultaat is een combinatie van niet-controversiële bedrijven met een goed bestuurlijk track record. Door de portefeuille op die basis in te richten, slaagt het fonds erin de risicopremie op langetermijnbeleggen te behalen.
Bij de verdere uitwerking komen meer dan eens fundamentele vragen aan de orde: wordt er alleen geïnvesteerd in ‘goede’ bedrijven, of worden juist bedrijven geselecteerd die we willen verbeteren? Gerald Cartigny, CIO van vermogensbeheerder MN: “Vroeger was uitsluiting de standaardaanpak. Wij zijn heel bewust geswitched van negatieve toepassingen van ESG-beleid naar positieve impact: van ‘doing no harm’ naar ‘doing good’. En nog specifieker: van goed naar beter naar best. Om engagement zinvol in te kunnen vullen, heb je sowieso een ‘stake’ nodig.”
Het échte werk
Ook de beleggers van MN zijn positief over de Betrokken Belegger-aanpak: ze hoeven geen index te volgen, maar mogen actief beleggen en zetten hun analytische vaardigheden volop in bij fundamenteel onderzoek. “Dit is voor beleggers inderdaad het échte werk”, beaamt Andringa. Hij benadrukt een andere belangrijke voorwaarde voor succes: “Het oprechte geloof en vertrouwen van het team in dit concept: de mensen die dit uitvoeren, die verantwoordelijk zijn voor de selectie, voelen dit alsof het hun eigen portefeuille is. Ze beseffen dat ze het doen voor PME, voor de deelnemer. Maar ze krijgen van ons het volste vertrouwen als opdrachtgever, zodat ze zuivere afwegingen kunnen maken. Binnen de afgesproken kaders geven we hen alle ruimte.”
Risico
Hoewel het in de toekomst heel goed mogelijk is dat de bestaande of nieuwe Betrokken Belegger-portefeuilles op wereldwijde schaal worden opgezet, is de selectie op dit moment nog beperkt tot Europa. De portefeuille omvat tien hoofdsectoren, die uiteenlopen van mediatot de industriële sector. Het aantal van dertig is het minimum om risico voldoende te kunnen spreiden. Marcel Andringa: “Ondanks de beperkte omvang is de volatiliteit van deze compacte portefeuille vergelijkbaar met de MSCI Europa Index, waar ruim 400 ondernemingen in zitten. Omdat we deze dertig bedrijven zo goed kennen en ons voor een langere termijn verbinden, kun je risico’s veel beter managen. Want zelfs als er ooit een bedrijf in de portefeuille failliet zou gaan, hebben we het nog steeds over een beperkte schade van zo’n 3% van de portefeuille.”
Eén van de voordelen van een portefeuille die voor lange termijn wordt aangehouden, is een substantiële afname van de transactiekosten. Dat is inherent aan het buy and hold-principe. Er worden tussentijds alleen aandelen van de hand gedaan als die niet meer voldoen aan de criteria en er geen verbetering valt te verwachten. “Maar dat betekent niet dat de beleggers intussen rustig achterover kunnen leunen”, zegt Cartigny. “Het beheer van deze portefeuille is voor beleggers arbeidsintensief. Dat komt met name door de voortdurende monitoring van de verschillende parameters en het frequente contact met verschillende stakeholders van een onderneming.”
Relatie
Andringa: “In dit concept ga je als het ware een strategisch partnerschap aan met de ondernemingen in de portefeuille. Dat uit zich in een betrokken en constructieve houding aan tafel bij de bedrijven. Je bouwt een relatie op.” Cartigny: “We mengen ons niet in de bedrijfsvoering, maar we hebben wel toegang tot de bestuurskamer om te toetsen of het bedrijf nog steeds bij de doelstelling past. En het mooie is dat we met open armen worden ontvangen door de ondernemingsbesturen. We praten met hen over hun strategie, over de positionering van hun bedrijf op langere termijn. We fungeren als klankbord.” De commitment aan de portefeuille voor een periode van zo’n tien jaar zorgt ook voor andere toetsstenen. “We vragen ons niet af wat de winst wordt in het komend kwartaal. We kijken naar de langere termijn plus de maatschappelijk verantwoorde vorm van ondernemen”, licht Andringa toe. “Nederland is daar al vrij ver mee, maar we willen ook bij internationale bedrijven de focus op maatschappelijk verantwoord ondernemen helpen vergroten. En dat werpt steeds vaker vruchten af.”
Schaalbaarheid
Cartigny: “De Betrokken Belegger-aanpak heeft toekomst. We zijn overtuigd van de schaalbaarheid van dit concept. We studeren op de criteria en consequenties van een mogelijke doelomvang. Er is een kritische balans tussen onder andere de concentratie van belegd vermogen, de capaciteit en skillsets binnen het team, maar ook het aanbod van bedrijven die binnen de selectiecriteria passen. We zijn alert op het risico van versnippering, en ook is het in praktisch opzicht gemakkelijker om dichter bij huis als ‘betrokken aandeelhouder’ te opereren. Maar we geloven wel in de repliceerbaarheid van dit concept op grotere schaal, dus keuzes voor toekomstige uitbreidingen in omvang of andere regio’s zullen we op een prudente manier maken.”
Hoe verbindend en inspirerend ook: het beeld van succes van de portefeuille wordt toch vooral bepaald door het rendement. En vooralsnog is die score positief. “Inderdaad, so far, so good. En daar zijn we natuurlijk trots op”, zegt Marcel Andringa. ‘Het vereiste destijds moed aan de bestuurstafel om voor deze aanpak te kiezen. Dan is het heel bevredigend als al in de eerste fase een goed resultaat wordt bereikt.”
“Op de tekentafel zag het er al heel goed uit, en ook in de praktijk blijkt het concept dus te werken”, zegt Gerald Cartigny. “We zijn inmiddels het stadium van pionieren voorbij. Het karakter van deze portefeuille past uitstekend bij de kerndoelstellingen van een pensioenfonds: langetermijnhorizon, kostenefficiënt, ESG optimaal geïntegreerd in het beleggingsproces, betrokken blijven bij de investeringen. Deze portefeuille heeft het karakter om stabiel te blijken in neergaande markten. En dat is van belang voor het fonds.”
Voor Andringa is een ander ijkpunt van minstens zo groot belang: “Het belang van de deelnemer staat bij ons altijd voorop. Als pensioenfonds hebben we een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Deelnemers verwachten van ons dat we optreden tegen bedrijven die niet maatschappelijk verantwoord ondernemen. Wij hebben daarnaast de overtuiging dat bedrijven die goed scoren op ESG op lange termijn een beter rendement behalen. Waarmee wij als fonds onze kerntaak realiseren: een goed pensioen in een leefbare wereld”.
Marcel Andringa, PME, en Gerald Cartigny, MN. Interview: Michiel Cleij, MN
Eerder gepubliceerd in PBM (Pensioen Bestuur & Management)
